Ўзбекистон Марказий банки бозор иштирокчиларида янада реал кутилмаларни шакллантириш учун онгли равишда алмашув курсининг катта ўзгарувчанлигига (тебранишига) йўл қўйди. Бу ҳақда 11 сентябрь куни бўлиб ўтган матбуот анжуманида Марказий банк раиси Тимур Ишметов маълум қилди.

Халқаро валюта жамғармаси аввалроқ Ўзбекистон сўмга кўпроқ эркинлик бериш тавсиясини ижобий қабул қилганини таъкидлаган эди. Апрель ойидан буён миллий валютанинг тебраниш диапазони деярли тўрт баробарга кенгайганига эътибор қаратганди: агар январь апрель ойларида курс кунига ўртача 12,2 сўмга ўзгарган бўлса, 18 апрелдан кейин 47,5 сўмга ўзгарди.

«Сўнгги пайтларда биз [валюта курси бўйича] сиёсатни бироз ўзгартирдик — тебранишлар бироз ўса бошлади,» — деди у.

Унинг сўзларига кўра, узоқ йиллар давомида валюта курси нисбатан тор коридорда сақланиб қолди, бу эса бозор иштирокчилари, айниқса банклар ва бизнесда барқарор кутилмаларни шакллантирди.

«Бозор иштирокчиларида — биринчи навбатда банклар ва бизнесда — маълум кутилмалар шаклланган: курс ҳар йили маълум фоизга ошади ёки бироз пасайса ҳам, кейин албатта ошади», — деди у.

Марказий банк раҳбарининг таъкидлашича, бундай кутилмалар ва «қолиплар»нинг шаклланиши иқтисодий агентларнинг хатти-ҳаракатларига таъсир қилади.

«Энди биз тебраниш даражасининг ошиши ҳам алмашув курси бўйича кутилмаларнинг янада реал шаклланишига ёрдам беради ва шунга мос равишда долларлашув даражасига таъсир кўрсатиши мумкин, деб ҳисоблаймиз,» — дея қўшимча қилди Тимур Ишметов.

ХВЖнинг фикрича, валюта курсининг кўпроқ мослашувчанлигига ўтиш зарбалардан янада ишончли ҳимояни таъминлайди. Бу қуйидагиларга ҳам ёрдам беради:

• халқаро резервларни сақлаб қолиш,
• компанияларни валюта хатарларини суғурталашга рағбатлантириш,
• пул-кредит сиёсати сигналларини узатиш самарадорлигини кучайтириш,
• ва барқарор девальвация кутилмаларининг олдини олиш.

Шунингдек, Марказий банкка валюта интервенцияларини чеклаш тавсия этилди. Бу чеклов нейтраллик тамойилига риоя қилиш билан боғлиқ ҳолатларга тааллуқли бўлиб, бунда регулятор маҳаллий ишлаб чиқарувчилардан сотиб олинган олтин ҳажмига тенг миқдорда хорижий валютани сотади. Бундан мақсад ушбу операцияларнинг ликвидликка таъсирини нейтраллаштириш ҳисобланади.

Янада мослашувчан айирбошлаш курси валютага бўлган ҳақиқий бозор шароитларини — талаб ва таклифни акс эттириш имконини беради. Бошқариладиган курс эса бу сигналларни нотўғри кўрсатиши мумкин, натижада бизнес учун режалаштириш, инвесторлар учун эса хатарларни баҳолаш қийинлашади. Мослашувчан курс ташқи омиллар таъсирини, масалан, экспортнинг пасайиши, жаҳон нархларининг ошиши ёки геосиёсий хатарларни ўзи юмшатиши мумкин. Бу валюта захираларига бўлган босимни ва давлатнинг фавқулодда аралашуви заруратини камайтиради.

Сўмнинг янада мослашувчан режими аҳоли ва бизнеснинг сўмнинг доимий равишда қадрсизланиши ҳақидаги кутилмаларини йўққа чиқаришга ёрдам беради, курс нафақат пасайиши, балки мустаҳкамланиши ҳам мумкинлигини кўрсатади.