Хитой технологиялар келажагини қандай шакллантирмоқда: кадрлар, бозорлар ва стартаплар

Яқин-яқингача Хитой «дунё фабрикаси» сифатида танилган эди – бу ерда арзон ишчи кучи ва оммавий ишлаб чиқариш паст сифатли маҳсулотларни яратишга хизмат қиларди. Аммо 2015 йилда ХХР ҳукумати «Хитойда ишлаб чиқарилган – 2025» (Made in China 2025) стратегиясини қабул қилди. Унинг мақсади – мамлакатни робототехника, сунъий интеллект, квант ҳисоблаш, биотехнология ва инновацион материаллар каби юқори технологияли тармоқларда жаҳон етакчисига айлантиришдан иборат эди.

Ҳозир, 2025 йил келган бир пайтда, дастлабки натижаларни таҳлил қилиш мумкин. Хитой қатор соҳаларда ривожланган мамлакатларни нафақат қувиб етди, балки айримларида улардан ўзиб кетди. Масалан, бешинчи авлод алоқа технологияси (5G) соҳасида Хитой аллақачон жаҳон етакчисига айланди – хитойлик операторлар 4,25 миллионта 5G базавий станцияларини ўрнатди. Бу ҳар қандай бошқа мамлакатга қараганда кўпроқдир.

Хитойнинг BigTech-корпорациялари муваффақиятининг асосий омилларидан бири – давлат томонидан кўрсатилаётган қўллаб-қувватлашдир. Хитой ҳукумати фақатгина бизнес учун қулай шарт-шароит яратиш билан чекланиб қолмай, балки технологияларга ҳам фаол равишда инвестиция киритади. «Хитойда ишлаб чиқарилган – 2025» стратегияси доирасида сунъий интеллект, робототехника ва бошқа истиқболли соҳаларни ривожлантириш учун миллиардлаб доллар ажратилган.

Бироқ давлат фақат молиявий ёрдам бериш билан чекланиб қолмай, балки бутун бир тизимни шакллантирмоқда. Хитой компаниялари арзон кредитлар, солиқ имтиёзлари ва халқаро бозорлардаги қўллаб-қувватлаш имкониятларига эга. Масалан, Huawei АҚШ санкцияларига дуч келганида, Хитой ҳукумати компанияга тезкор молиявий ва сиёсий ёрдам кўрсатди. Бу Huawei’га нафақат омон қолиш, балки HarmonyOS операцион тизими каби ўз технологияларини ривожлантиришни давом эттириш имконини берди.

Сунъий интеллект (СИ) ҳам хитойлик BigTech-корпорацияларнинг муваффақиятини таъминловчи асосий драйверлардан бири ҳисобланади. Хитой компаниялари СИдан бизнес жараёнларини оптималлаштириш, фойдаланувчилар тажрибасини яхшилаш ва янги маҳсулотлар яратиш учун фаол фойдаланмоқда. Масалан, Baidu автоном автомобилларни ишлаб чиқмоқда, Li Auto эса гуманоид роботлар яратишга ўтмоқда.

Хитой СИ соҳасидаги тадқиқот ва ишланмаларга ҳам катта сармоя киритмоқда. 2017 йилда ҳукумат СИ ривожланиши бўйича стратегия эълон қилди ва унга кўра, 2030 йилга келиб, Хитой бу соҳада жаҳон етакчисига айланиши керак. Бугунги кунда хитойлик компаниялар юзларни таниб олиш, табиий тилни қайта ишлаш ва машина ўрганиши каби йўналишларда етакчи ўринларни эгалламоқда. DeepSeek нейротармоғининг пайдо бўлиши эса хитойлик дастурчилар сунъий интеллект соҳасидаги етакчи компаниялар билан тенг рақобатлаша олишини яна бир бор тасдиқлади.

Таълим ва кадрларнинг роли

Хитойлик BigTech-корпорацияларнинг муваффақиятига ҳисса қўшган асосий омиллардан бири – юқори даражадаги таълим ва мутахассисларни тайёрлаш тизимидир. Хитой таълим соҳасига, айниқса, STEM (фан, технология, инженерия ва математика) йўналишларига катта сармоя киритмоқда. Ҳар йили хитойлик университетлар миллионлаб муҳандислар, дастурчилар ва олимларни тайёрлаб чиқаради, ва улар инновациялар ҳамда технологик тараққиётни ҳаракатга келтирувчи кучга айланмоқда.

Цинхуа университети ва Пекин университети каби олийгоҳлар муҳандислик соҳасида мутахассислар тайёрлаш бўйича дунёдаги энг яхши университетлар қаторига киради. Бу таълим муассасалари фақат юқори сифатли билим бериш билан чекланиб қолмай, балки Huawei ва Tencent каби йирик корпорациялар билан ҳамкорликда илмий тадқиқотлар ва амалиёт дастурларини амалга оширади. Бу эса талабаларга реал лойиҳаларда иштирок этиш ва ўз билимларини амалиётда қўллаш имконини беради.

Бундан ташқари, хитойлик компаниялар бутун дунё бўйлаб иқтидорли мутахассисларни жалб қилишга фаол ҳаракат қилмоқда. Масалан, Huawei Европа ва Шимолий Америкада илмий-тадқиқот марказларини очган бўлиб, уларда сунъий интеллект ва телекоммуникациялар соҳасидаги етакчи мутахассислар фаолият юритмоқда. Бу эса компанияга технологик тараққиётнинг олдинги сафида қолиш имконини бермоқда.

Ички бозорнинг роли

Хитой фақатгина 1,4 миллиард аҳолисига эга мамлакат эмас. У жаҳондаги энг йирик рақамли бозорлардан бири бўлиб, бу ерда 1 миллиарддан ортиқ интернет фойдаланувчиси мавжуд. Хитой компаниялари учун бу янги технологияларни синаб кўриш учун идеал муҳит ҳисобланади. Агар маҳсулот Хитойда муваффақиятли ишласа, у бошқа давлатларда ҳам оммалашиши эҳтимоли катта.

Бунга ёрқин мисол – TikTok. Қисқа видеороликлар яратиш ва томоша қилиш имконини берувчи бу иловадан аввал Хитойда оммавий равишда фойдаланилган, сўнг халқаро бозорга чиқиб, катта муваффақият қозонган. 2021 йил сентябрида TikTok’нинг ойлик аудиторияси 1 миллиарддан ошди. Аммо TikTok – бу айсбергнинг фақат юзадаги қисми. Хитой компаниялари янги маҳсулот яратишни эмас, балки фойдаланувчиларни ўз экотизимларида ушлаб қолишни ҳам яхши уддалашади, бу эса уларни кундалик ҳаётнинг ажралмас қисмига айлантиради.

Шундай экотизимлардан бири Alibaba’га тегишли. Масалан, Alipay орқали тўлов қилувчи фойдаланувчилар, эҳтимол, Taobao ёки Tmall платформаларида харид қилишади – ва бу хизматларнинг барчаси Alibaba таркибига киради. Бундай экотизим нафақат истеъмолчилар ҳаётини осонлаштиради, балки компанияларга улкан миқдордаги маълумотларни йиғиш имконини беради, бу эса сервисларни янада такомиллаштириш учун фойдаланилади.

Масалан, Alibaba харидорларнинг хулқ-атворини таҳлил қилиб, уларга шахсийлаштирилган тавсиялар беради. Бу нафақат фойдаланувчилар учун қулайликни оширади, балки уларнинг брендга содиқлигини ҳам мустаҳкамлайди. Натижада, хитойлик компаниялар фақат фойдаланиладиган маҳсулотлар яратиш билан чекланмай, балки уларни кундалик ҳаётнинг ажралмас қисмига айлантиради.

Хитой бозори юқори рақобат даражаси билан ажралиб туради, бу эса компанияларни ўз маҳсулот ва хизматларини доимий равишда такомиллаштиришга мажбур қилади. Бундай муҳит инновацияларни рағбатлантиради ва технологияларнинг тез суръатларда ривожланишига хизмат қилади. Шу даражадаги рақобат компанияларни янги ютуқларга етаклаш билан бирга, уларни халқаро бозорга чиқишга ҳам тайёрлайди, бу ерда улар аллақачон синовдан ўтган ва муваффақиятли маҳсулотларни таклиф қилиш имконига эга бўлади.

Ёшларга йўл: стартаплар ва инновациялар

Хитой стартаплар ривожланиши учун қулай муҳит яратишга катта эътибор қаратмоқда. Шэньчжэнь, Ханчжоу ва Шанхай каби шаҳарларда технологик компаниялар учун махсус зоналар ташкил этилган бўлиб, бу ерда стартаплар молиялаштириш, инфратузилма ва давлат қўллаб-қувватловидан фойдаланиш имкониятига эга. Бундай «технологик кластерлар» ҳақиқий инновациялар инкубаторига айланган бўлиб, бу ерда янги ғоялар ва маҳсулотлар яратилади.

Масалан, Шэньчжэнь, кўпинча «Хитойнинг Кремний водийси» деб аталадиган шаҳар, Tencent ва Huawei каби технологик гигантларнинг уйига айланган. Бу ерда сунъий интеллект, робототехника ва «буюмлар интернети» (IoT) соҳасида фаолият юритувчи кўплаб стартаплар жамланган. Давлат бу компанияларни грантлар, солиқ имтиёзлари ва акселерация дастурлари орқали қўллаб-қувватлайди.

Шунингдек, хитойлик BigTech-корпорациялар ҳам стартапларга фаол сармоя киритмоқда. Масалан, Alibaba электрон тижорат, молиявий технологиялар ва сунъий интеллект соҳаларидаги стартапларни қўллаб-қувватлаш учун Alibaba Entrepreneurs Fund жамғармасини ташкил қилган.

Tencent Fortnite ўйинининг яратувчиси эса Epic Games ва Spotify каби йирик компанияларга миллиардлаб доллар сармоя киритган. Бу нафақат хитойлик гигантларга халқаро бозорларда даромад олиш имконини беради, балки уларга илғор технологияларни ўзлаштириш ва уларни ўз экотизимларига жорий этиш имкониятини ҳам тақдим этади.

Хитойлик BigTech-компаниялар санкцияларга қарамай қандай ривожланяпти?

Хитой компанияларининг глобал экспансияси бир қатор муаммоларга дуч келмоқда, жумладан, АҚШ томонидан жорий этилган санкциялар туфайли муҳим технологиялар ва бозорларга кириш чекланмоқда. Шунга қарамай, хитойлик технологик гигантлар нафақат ривожланишда давом этяпти, балки жаҳон бозоридаги позицияларини ҳам мустаҳкамлашмоқда. Бунинг сири нимада?

Биринчи навбатда, улар ўз технологияларини фаол ривожлантирмоқда. Масалан, хитой компаниялари чиплар ва процессорлар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиб, ғарб етказиб берувчиларига бўлган боғлиқликни камайтиряпти.

Иккинчидан, хитойлик корпорациялар альтернатив бозорлардаги иштирокини кенгайтирмоқда. Жумладан, Жануби-Шарқий Осиё, Африка ва Лотин Америкасида фаолият юритишга эътибор қаратилган. Бу минтақаларда ғарб компаниялари билан рақобат нисбатан камроқ бўлгани учун хитойлик технологик компаниялар учун янги имкониятлар очиляпти.

Учинчи жиҳат — локализация стратегияси. Хитой компаниялари маҳаллий ҳамкорлар билан қўшма корхоналар ташкил этиб, маҳсулотларини ҳар бир минтақага мослаштирмоқда. Бу эса геосиёсий босимлар таъсирини камайтиришга ёрдам беради.

Хитойнинг рақамли сиёсатининг таъсири ҳам муҳим омиллардан биридир. Бир томондан, давлат томонидан интернет, маълумотлар ва ахборот оқимларини қаттиқ назорат қилиш миллий компанияларни ташқи таҳдидлардан ҳимоя қилиш ва ички бозорда рақобат муҳитини бошқариш имконини беради. Бу Alibaba ва Tencent каби технологик гигантлар ривожланиши учун қулай шароит яратади.

Бироқ, бошқа томондан, ахборот эркинлигига чекловлар, давлат манфаатлари учун маълумотларни йиғиш ва таҳлил қилиш ҳамда сиёсий беқарорлик халқаро ҳамкорлар ва фойдаланувчилар ишончини йўқотиши мумкин.

Шу сабабли, Хитойнинг қаттиқ рақамли сиёсати BigTech-компаниялар учун бир вақтнинг ўзида ҳам ўсишни рағбатлантирувчи омил, ҳам халқаро майдонда қийинчиликлар келтириб чиқарадиган фактор ҳисобланади.

Хитойлик BigTech-компанияларнинг келажаги

Хитой технология гигантлари жаҳон бозорида ўз рақобатбардошлигини аллақачон исботлади. Келажакда Хитой технологияларга инвестиция киритишни давом эттириб, халқаро аренадаги позициясини мустаҳкамлашга интилади. Ҳозирда хитой компаниялари 6G, квант ҳисоблаш ва биотехнологиялар каби соҳаларни фаол ривожлантирмоқда.

Хитой технология компанияларининг муваффақияти фақат молия ва технологиялар билан боғлиқ эмас. Бу мамлакат ўз ёндашувларини ўзгартириб, соҳада етакчи бўлишга эришганининг ёрқин намунасидир. Давлат қўллаб-қувватлови, катта ички бозор, инновациялар ва тиришқоқликнинг уйғунлиги катта натижаларга олиб келиши мумкинлигини Хитой кўрсатиб берди.

Бу бошқа мамлакатлар ва компаниялар учун ҳам муҳим тажриба бўлиши мумкин. Бугунги кунда технологиялар иқтисодий ўсишнинг асосий омилига айланиб бораётган бир пайтда, фақат трендларни кузатиш эмас, балки уларни яратишда фаол иштирок этиш ҳам муҳим. Хитой эса айнан шу йўналишда ҳаракат қилмоқда.