2026 йилдан бошлаб қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) тушумининг 5 фоизи Тошкент шаҳар бюджетига, 20 фоизи эса Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятлар бюджетларига тушади. Бу парламентнинг иккала палатаси томонидан маъқулланган 2026 йилги давлат бюджети тўғисидаги қонун лойиҳасида кўзда тутилган.

Натижада маҳаллий бюджетлар ихтиёрида 4,3 трлн сўм бўлади, шундан камида 50 фоизи туман ва шаҳар бюджетларига йўналтирилиши керак.

3 декабрь куни қонун лойиҳаси муҳокамаси чоғида ХДП партиясидан депутат Зокиржон Зоҳидов ҳозирги вақтда барча ҚҚС тушумлари республика бюджетига ўтказилаётганини, бу эса ҳудудларнинг солиқ базасини кўпайтиришга қизиқишини камайтираётганини таъкидлади.

Ҳужжат даромадларнинг бир қисмини ҳудудларга қайта тақсимлашни назарда тутади. «Бизнинг фикримизча, ушбу механизмнинг амалга оширилиши маҳаллий бюджетларда кўпроқ маблағларни сақлаб қолишга имкон беради ва маҳаллий даражада ижтимоий-иқтисодий муаммоларни ҳал қилиш самарадорлигини оширади», — деб таъкидлади депутат.

У, шунингдек, потенциал хавфлар ҳақида савол берди: «Ушбу тизимнинг жорий этилиши маҳаллий ҳокимликлар томонидан ҚҚС тўловчилар ва бизнесга босимнинг кучайишига олиб келмайдими, коррупция хавфларини келтириб чиқармайдими? Бу соҳадаги потенциал хавфлар таҳлили ўтказилганми?»

Солиқ қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Мубин Мирзаевнинг таъкидлашича, ҳозиргача ҚҚС ҳудудий даромадларни рағбатлантириш воситаси сифатида қаралмаган.

«Дарҳақиқат, бугунги кунгача ҚҚС тушумлари тўлиқ республика бюджетига ўтказиларди. Бу туманлар, шаҳарлар ва вилоятларнинг даромадларини ошириш учун рағбат сифатида кўрилмаган», — деди у.

Унинг сўзларига кўра, маъмурчилик қанчалик самаралироқ бўлса ва ҚҚС тўловчилари қанча кўп рўйхатдан ўтган бўлса, шунча кўп маблағ маҳаллий даражада қолади.

«Менимча, биргаликдаги ишлар орқали — илгари туман, вилоят ва солиқ органлари алоҳида кўриб чиқилган ва ҚҚС бўйича биргаликда ишламаган бўлса — таклиф қилинган ҳужжатларнинг қабул қилиниши бундай ҳамкорликка имкон беради ва даромадларнинг сезиларли даражада ўсиши учун шароит яратади», — деди у.

Бундан ташқари, тадбиркорларни қўллаб-қувватлаш чоралари кўзда тутилган. Айланма солиқдан ҚҚС ва фойда солиғига ўтаётган компаниялар учун имтиёзлар жорий этилмоқда:

• бир йил давомида даромад солиғидан озод қилиш;
• олти ой давомида тўланиши керак бўлган солиқ тўловларидан ойига энг кам иш ҳақининг 3,5 бараваридан ошмайдиган миқдорда бухгалтерия хизматлари қийматини чегириб ташлаш ҳуқуқи.

Солиқ қўмитаси раҳбарининг биринчи ўринбосари шунингдек, ҚҚС ҳисоботлари тўлиқ автоматлаштирилишини, бу эса бутун солиқ занжири устидан назоратни кучайтиришини ва даромадларни кўпайтиришини таъкидлади.

Бош вазир ўринбосари, иқтисодиёт ва молия вазири Жамшид Қўчқоров илгари на маҳаллий ҳокимият органлари, на солиқ органлари бизнесни ҚҚСга ўтказишдан манфаатдор бўлмаганини тасдиқлади.

Унинг тушунтиришича, агар ҳудуддаги компаниянинг айланмаси 1 млрд сўмдан ошса ва ҚҚС тўловчисига айланса, барча даромадлар ҳудудий даражага тушади.

«Барча тегишли даромадлар дарҳол вилоят бюджетига ўтказилди. Шунинг учун ҳеч ким бундай ўзгаришдан манфаатдор эмас эди. Бу табиий ҳол», — деб таъкидлади вазир.

Унинг сўзларига кўра, ҚҚС маъмурчилиги (яъни солиқ тўланганми ёки йўқлигини мониторинг қилиш) минтақавий солиқ идоралари томонидан амалга оширилади ва ўзгаришлар маблағларни тақсимлашга тегишли.

«Фарқ шундаки, нақд пул тушумлари туман бюджетига — тўғридан-тўғри унинг даражасида ўтказилади… Масалан, агар гап Самарқанд вилояти ҳақида кетаётган бўлса, унда ҚҚСнинг ҳар 100 сўмидан 20 сўми вилоят бюджетига тушади ва бу 20 сўмнинг 50 фоизи тўғридан-тўғри тегишли туман бюджетига ўтиши керак», — деди Қўчқоров.

Вазирнинг қўшимча қилишича, потенциал хавфлар доимий равишда кузатиб борилади. «Биз Солиқ қўмитаси билан биргаликда ушбу механизмнинг тўғри ва шаффоф амалга оширилишини таъминлаш учун барча зарур чораларни кўрамиз», — деди бош вазир ўринбосари.