Қозоғистонлик миллиардер, «нефть қироли» — Тимур Кулибаев муваффақияти
Тимур Кулибаев – Қозоғистоннинг энг нуфузли бизнесменларидан бири, собиқ президент Нурсултан Назарбаевнинг куёви ва миллиардлаб долларлик бойлик эгаси. Энергия соҳасидаги фаолияти, стратегик қарорлари ва бизнесдаги муваффақиятлари уни нафақат Қозоғистон, балки халқаро миқёсда ҳам муҳим шахсга айлантирди.
Тимур Кулибаев 1966 йил 10 сентябрда Олмаотада туғилган. У Қозоғистоннинг собиқ президенти Нурсултан Назарбаевнинг куёви сифатида кенг танилган, унинг рафиқаси Динара Назарбаева. Тимур ёшлигиданоқ ўзини интилувчан ва мақсадга йўналтирилган шахс сифатида кўрсатган. У 1988 йилда Ломоносов номидаги Москва давлат университетида иқтисод бўйича фанлар доктори даражасини қўлга киритган. Бу таълим унинг келажакдаги бизнес фаолиятида мустаҳкам пойдевор бўлган.
Тимур ва Динара Назарбаева оиласи Қозоғистоннинг энг бой оилаларидан биридир. Уларнинг умумий бойлиги 10 миллиард доллардан ошади, Forbes маълумотларига кўра, Тимурнинг шахсий бойлиги 2025 йилда 5 миллиард доллар атрофида баҳоланади. Уларнинг уч фарзанди бор ва улар Олмаотада яшайди.
Кулибаевнинг бизнесдаги илк қадамлари 1990 йилларда бошланган. У 1997 йилда Altyn Alma компаниясини (кейинчалик ALMEX Holding Group деб ўзгартирилган) асос солиб, Қозоғистоннинг турли соҳалари, хусусан, банк ва энергия соҳасида фаолият юрита бошлаганди. Altyn Alma орқали у Қозоғистон иқтисодиётидаги муҳим лойиҳаларга сармоя киритган ва ўзининг бизнес империясини шакллантирган.
1990 йилларнинг охирида ва 2000 йилларнинг бошида Кулибаев Қозоғистоннинг нефть ва газ соҳасида фаол иштирок эта бошлайди. У «КазТрансОил» ва «КазМунайГас» каби йирик давлат компанияларида раҳбарлик лавозимларида ишлади. Бу компаниялар орқали у Қозоғистоннинг энергия ресурсларини бошқариш ва халқаро бозорларга чиқишда муҳим роль ўйнайди.
Кулибаевнинг энг муҳим ютуқларидан бири 2008-2011 йилларда Қозоғистоннинг суверен жамғарма фонди бўлган «Самрук-Казйна»га раислик қилганидир. Ушбу фонд мамлакатнинг энг йирик давлат компанияларини, жумладан, нефть, газ, темир йўл ва энергетика соҳасидаги активларни бошқаради. Унинг раҳбарлиги даврида фонд мамлакат иқтисодиётидаги барқарорликни таъминлашда муҳим роль ўйнади.
Бундан ташқари, Кулибаев 2011-2022 йилларда Россиянинг «Газпром» компаниясининг директорлар кенгашида аъзо бўлиб, халқаро энергия бозорида ўз нуфузини мустаҳкамлаган. Бу лавозим унга нафақат Қозоғистон, балки глобал миқёсда ҳам муҳим бизнес алоқаларини ривожлантириш имконини берган.
Кулибаевнинг бизнес портфели энергия соҳаси билан чекланиб қолмайди. У Қозоғистоннинг энг йирик банкларидан бири бўлган Halyk Banki’нинг катта улуш эгаси сифатида ҳам танилган. Ушбу банк орқали у мамлакатнинг молия соҳасида муҳим таъсирга эга бўлди. Halyk Banki Қозоғистоннинг чакана ва корпоратив банк хизматлари бозорида етакчи ўринни эгаллайди ва Кулибаевнинг стратегик бошқаруви туфайли барқарор ўсишни намоён этмоқда.
2006 йилда Кулибаев Қозоғистон энергия соҳасидаги компанияларни бирлаштирувчи Kazenergy ассоциациясини ташкил қилади. Ушбу ташкилот Қозоғистоннинг нефть ва газ соҳасини ривожлантириш, халқаро ҳамкорликни кенгайтириш ва барқарор энергия лойиҳаларини илгари суришда муҳим роль ўйнаган. Kazenergy орқали Кулибаев Қозоғистонни глобал энергия бозорида муҳим ўйинчи сифатида кўрсатган.
Кулибаев, шунингдек, хайрия ва ижтимоий лойиҳаларда ҳам фаол. У 2015-2024 йилларда Қозоғистон Миллий Олимпия қўмитасига раислик қилиб, мамлакат спортини ривожлантиришга ҳисса қўшган. Унинг хайрия ташаббуслари орқали таълим, соғлиқни сақлаш ва ижтимоий лойиҳалар қўллаб-қувватланди.
Тимур Кулибаевнинг миллиардерга айланиш йўлидаги муваффақияти бир нечта омилларга боғлиқ:
- Стратегик алоқалар — Назарбаев оиласи билан қариндошлиги унга Қозоғистоннинг сиёсий ва иқтисодий элитаси билан яқин алоқалар ўрнатиш имконини берган. Бу алоқалар унинг бизнесдаги муваффақиятида муҳим роль ўйнайди;
- Энергия соҳасидаги тажриба — Қозоғистоннинг нефть ва газ ресурсларини бошқаришдаги тажрибаси уни мамлакатнинг энг муҳим бизнес шахсларидан бирига айлантирди;
- Халқаро ҳамкорлик — Газпром ва бошқа глобал компаниялар билан ҳамкорлик унинг халқаро миқёсда обрў-эътиборини оширган;
- Диверсификация — Энергиядан ташқари банк ва бошқа соҳаларга сармоя киритиши унинг бойлигини барқарорлаштирган.
Кулибаевнинг фаолияти ҳар доим ҳам муҳокамасиз ўтмаган. 2010 йилда Швейцария ҳукумати унинг номига пул ювиш бўйича тергов бошлаган, аммо иш ёпилган. Шунингдек, у нефть қувурлари лойиҳаларидан миллионлаб доллар «ўғирлаган»ликда айбланган, бироқ бу айбловлар исботланмаган. Ушбу танқидлар унинг обрўсига путур етказган бўлсада, у Қозоғистон иқтисодиётидаги етакчи шахс сифатида ўз позициясини сақлаб қолган.
