Глобал савдо ўсиши 2021 йил пандемиядан олдинги кўрсаткичлардан юқори бўлди. Бу ҳақда БМТ савдо ва ривожланиш конференцияси (UNCTAD) хабар берди.

Ҳисоб-китобларига кўра, 2021 йил охирида қиймат кўринишида жаҳон савдоси ҳажми 25 фоизга ошган, бу эса 2020 йилда етказиб беришнинг қисқаришини қоплаш имконини берган. Ўсиш тенденцияси авиация саноатидан ташқари жаҳон иқтисодиётининг барча тармоқларини қамраб олган.

Шу билан бирга, бозорларда нархларнинг ошиши энергия ресурслари экспорти нархининг 2021 йил шу даврига нисбатан 97 фоизга, металлар — 41 фоизга, кимё маҳсулотлари — 35 фоизга, озиқ-овқат маҳсулотлари — 20 фоизга ошишига олиб келган. 2022 йилда эса глобал ялпи ички маҳсулот ўсиш суръатининг камайиши ва глобал инфляция ортидан ўсиш секинлашади.

UNCTAD маълумотларига кўра, 2021 йили жаҳон савдоси ҳажми рекорд даражага кўтарилиб, 28,5 триллион долларни ташкил этган. Товар айирбошлаш ҳажми пандемиядан олдинги кўрсаткичга (2019 йил) нисбатан 13 фоизга ошган, 2020 йилга нисбатан ўсиш эса 25 фоизни ташкил этган.

Йилнинг биринчи ярмида ҳам товарлар, ҳам хизматлар савдоси ўсиши кучлироқ бўлган. Умуман олганда, йил давомида товарларнинг ўсиши 27 фоизни, хизматларнинг ўсиши 17 фоизни ташкил этган. Шу билан бирга, хизматлар савдоси 2021 йилнинг тўртинчи чорагидагина пандемиядан олдинги даражага қайтган.

Аксарият йирик мамлакатлардан товарлар экспорти тўртинчи чоракда 2019 йилдаги кўрсаткичлардан сезиларли даражада ошиб кетган: Хитойдан етказиб бериш 2021 йилнинг шу даврига нисбатан 43 фоизга (импорт 32 фоизга ўсган), Россиядан — 33 фоизга (импорт — 23 фоизга), Бразилияда — 23 фоизга (импорт — 33 фоизга), АҚШда — 12 фоизга (импорт — 20 фоизга), Европа Иттифоқида — 10 фоизга (импорт — 27 фоизга) ошган.

Ривожланаётган мамлакатларнинг умумий экспорти йилига 30 фоизга ошган, ривожланган мамлакатлардан етказиб бериш эса икки баравар кам — 15 фоизга ошган. Ривожланаётган мамлакатлар импорти ҳам сезиларли даражада ошган — 2021 йилги 19 фоизга нисбатан 26 фоизга. 2019 йилга нисбатан уларнинг экспорти 35 фоизга, ривожланган мамлакатларда эса 19 фоизга ошган.

Импорт — мос равишда 28 ва 25 фоизга ошган. Хизматлар учун шунга ўхшаш таққослаш (учинчи чорак маълумотларига кўра) ҳали ҳам асосан экспорт ва импортнинг пасайишини кўрсатади. Асосий истисно Ҳиндистондир, аммо пандемиянинг IT хизматлари экспортига таъсирини олдиндан айтиб бўлмайди.

Хабарга кўра, 2021 йилда товар айирбошлаш ҳажми ўсишининг катта қисми товар нархларининг ошиши билан боғлиқ. Шунга кўра, хомашё экспорт қилувчи мамлакатларда юқори ўсиш кузатилган.

Хусусан, бу энергия ресурслари (йил давомида ўсиш 97 фоиз), металлар (41 фоиздан кўпроқ) ва кимё маҳсулотлари (35 фоиздан кўпроқ) экспортига таъсир кўрсатган. Жаҳон банки маълумотларига кўра, 2021 йили темир рудаси нархи олдинги йилга нисбатан ўртача 49 фоизга ошган (2011 йилдан бери максимум), алюминий учун — 45 фоизга ошган (2008 йилдан бери максимум).

Умуман олганда, барча соҳаларда юк ташиш ўсган. Авиация саноатини ўз ичига олган транспорт ускуналари бундан мустасно. Озиқ-овқат экспорти 2021 йилга нисбатан 20 фоизга ошган (пандемиядан олдинги даражадан 31 фоизга) ва бу ўсиш ҳам асосан нархларнинг ошиши билан боғлиқ. FAO (Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти) маълумотларига кўра, асосий озиқ-овқат товарлари (дон, ёғ, гўшт ва сут маҳсулотлари, шакар) 2021 йили ўртача 28 фоизга қимматлашган.

Эътиборлиси шундаки, мамлакатлар ўртасидаги ўзаро савдодаги тафовутлар ҳам ошган. Масалан, Хитойда айланма профицити жаҳон айланмасининг 4,5 фоизигача ошган (пандемиягача бўлган 3,5 фоизга нисбатан), Европа Иттифоқида эса 1,2 фоиздан 0,4 фоизгача камайган. АҚШда камомад минус 4,3 фоиздан минус 5,2 фоизгача кўтарилган.

Бироқ, ҳозирда савдонинг чораклик ўсиш суръати секинлашмоқда, шунинг учун йил бошида секинроқ ўсиш кутилмоқда. Умуман олганда, йил давомида глобал иқтисодий ўсиш суръатининг секинлашуви ортидан умумий ўсиш ҳам секинлашади. Шу билан бирга, компанияларнинг етказиб бериш ишончлилигини ошириш ва ташиш имкониятларини кўпайтиришга қаратилган саъй-ҳаракатларига қарамай, 2022 йил логистик қийинчиликлар давом этади, деб ҳисоблайди UNCTAD.

Аввалроқ Жаҳон банки глобал иқтисодиёт ўсиши прогнозини пасайтиргани хабар қилинганди. Шунингдек, Дунёда олтинга бўлган глобал талаб 2021 йил 10 фоизга ошгани ҳақида хабар берилди.