Биргина давлатда кейинги ўн йилда 600 минг кишининг ўлимига сабабчи бўлади — USAID’нинг музлатилиш оқибатлари
АҚШ президенти Доналд Трамп лавозимга киришганининг биринчи кунидан Халқаро тараққиёт агентлиги (USAID) томонидан чет эл давлатларига кўрсатиладиган ёрдамларни музлатди. USAID’нинг Ўзбекистон билан ҳамкорлиги 1992 йилдан бошланган. 2021 йил ҳолатига кўра, Америка халқи мазкур агентлик орқали Ўзбекистоннинг ривожланиш дастурларига 500 млн доллардан кўпроқ маблағ ажратган
Доналд Трамп 20 январь куни бўлиб ўтган инаугурациясидан кейин 42 та фармонни имзолади — улардан бири чет эл давлатларига, нодавлат ва халқаро ташкилотларга ёрдам кўрсатиш бўйича Америка дастурларини тўхтатишга оид. 90 кун давомида уларнинг «Қўшма Штатлар ташқи сиёсатига мос келиш ёки келмаслиги ва самарадорлиги» баҳоланади. «Американинг чет элга ёрдам кўрсатиш соҳаси мамлакат манфаатлари ва қадриятларига мос келмайди. Улар чет эл давлатларида тинчликка путур етказадиган ғояларни илгари сурмоқда», — дейилади фармонда.
24 январь куни АҚШ давлат котиби Марко Рубио Давлат департаменти ва АҚШ Халқаро тараққиёт агентлиги (USAID) томонидан чет эл давлатларига кўрсатиладиган ёрдамларни тақиқловчи директивани чиқарди. Қўшма Штатлар хориж давлатларига кўрсатадиган ёрдамининг қарийб 90 фоизи ушбу икки идора ҳисобига тўғри келади: USAID орқали 2023 йилда 42,5 миллиард доллар, ташқи сиёсий идора орқали эса 18,9 миллиард доллар ажратилган.
The Wall Street Journal’нинг маълум қилишича, USAID раҳбари агентликнинг 57 нафар юқори мартабали ходимини Трамп фармонини четлаб ўтишга уринганликда гумонлаб, ҳақ тўланмайдиган таътилган юборган. Шунингдек, агентлик АҚШда фаолият юритадиган ва пудратчи компаниялар орқали ёлланган 390 нафар ходими билан шартномаларни бекор қилган. Нашр суҳбатдошларининг айтишича, бир неча кун ичида USAID шерикларига тегишли офисларнинг бутун бошли қаватлари бўшаб қолган, деворларда агентлик фаолиятига боғлиқ барча суратлар ечиб олинган.
Трампнинг фармони нафақат молиялаштиришни, балки аллақачон олинган маблағлар сарфланишини ҳам тўхтатиб туришни назарда тутади — аслида АҚШдан ёрдам оладиган ташкилотларга барча ишларни қисқартириш буюрилган. Кичик Жорж Буш даврида ишга туширилган ОИТСга (PEPFAR) қарши курашиш дастури ҳам шу каби кўрсатма олган — улар Америка маблағлари ҳисобига харид қилинган ВИЧга қарши дори-дармонларни тарқатишни тўхтатиши керак.
The New York Times маълумотларига кўра, маҳаллий клиникаларга топширилган дори воситаларига ҳам тааллуқли. 27 январь куни 25 миллион инсоннинг умрини сақлаш қолишга хизмат қилган PEPFAR дастурининг маълумотлар базаси ёпилган.
NYT маълумотларида келтирилишича, мазкур дастурнинг тўхтатилиши биргина ЖАРда кейинги ўн йилда 600 минг кишининг ўлимига сабабчи бўлади. АҚШ ушбу мамлакатда ВИЧ билан касалланганларга бериладиган дори воситаларининг фақат 20 фоизини молиялаштирилган, нисбатан қашшоқ давлатларида ушбу кўрсаткич 100 фоизга яқин. WSJ’нинг қайд этишича, PEPFAR’нинг тўхтатилиши Угандада ВИЧга чалинган 1,43 миллион инсон учун ҳам оғир зарба ҳисобланади.
Бундан ташқари, АҚШ янги маъмуриятининг кўрсатмаси туфайли халқаро гуманитар ташкилотлар аллақачон сотиб олинган болалар вакцияналари ва безгакка қарши курашиш учун мўлжалланган чивинларга қарши тўрлар, шунингдек, озиқ-овқат маҳсулотлари ва ичимлик сувларини тақсимотини тўхтатишга мажбур бўлган.
АҚШнинг Сомалидаги қурол-яроғ омборини қўрқилаш жараёни ҳам савол остида қолган — америкаликлар бу ерда маҳаллий ҳарбийларни шуғуллантириб келади. Олдинлари омбор учун хусусий пудратчи компания жавобгар бўлган, аммо Давлат департаменти молиялаштирилиши тўхтатилгач, ушбу муаммони ечишнинг янги йўлини қидиришга тўғри келади. Ғазо секторида ҳам вазият қийинлашган — молиялаштиришнинг музатилиши сабаб гуманитар ташкилотлар ходимлари Ғазодаги инсоларга ёрдам кўрсатиш ёки кўрсатмасликни билмаяпти.
Куни кеча USAID сайти Доналд Трамп маъмурияти уни мустақил фаолият юритишдан маҳрум қилиб, Давлат департаменти назорати остига бермоқчи экани ҳақидаги хабарлардан кейин ишламай қолди. Трамп жамоаси агентликни Давлат департаменти ихтиёрига ўтказмоқчилиги ҳақида аввалига Politico нашри ўз манбаларига таяниб хабар берди. Нашрнинг беш нафар суҳбатдоши аниқ режалардан бехабар эканини айтган, аммо «USAID’нинг мустақиллиги аниқ кафолатланмаган». Reuters манбасининг сўзларига кўра, Трамп маъмурияти агентликнинг мустақил фаолиятига чек қўйиш ва уни Давлат департаменти бўйсунувига ўтказиш бўйича чоралар кўради.
USAID’нинг Ўзбекистон билан ҳамкорлиги 1992 йилдан бошланган. 2021 йил ҳолатига кўра, Америка халқи USAID орқали Ўзбекистоннинг ривожланиш дастурларига 500 млн доллардан кўпроқ маблағ ажратган. Айни пайтда USAID Ўзбекистон ҳукумати билан мамлакат иқтисодиётини диверсификация қилиш ва минтақавий савдони ошириш, соғлиқ учун жиддий таҳдидларни бартараф этиш ва ҳукуматнинг аҳоли эҳтиёжларини қондириш салоҳиятини ошириш учун ҳамкорлик қилмоқда.
