Трамп 2 апрелни — АҚШга импорт қилинадиган товарларга бошқа давлатлар томонидан қўйилган божларга жавоб сифатида бож жорий этилиши кунини — АҚШнинг савдо сиёсати учун «озодлик куни» деб атади. Оқ уй боғида чиқиш қилар экан, у АҚШга келаётган барча импорт товарларга 10 фоизлик бож жорий этилганини маълум қилди. The Wall Street Journal мухбирининг маълум қилишича, у шамол туфайли деворга илиб бўлмаган жадвални қўлига олган ва бошқа мамлакатлар АҚШга қандай бож қўяётганини, сўнгра эса АҚШ уларга қандай жавоб тарифи қўяётганини ўқиб эшиттира бошлаган.

АҚШ томонидан жорий этилаётган жавоб божлари «чегирма билан» бўлади — «бу бизнинг яхшилигимиздан», деди Трамп. «Биз улардан бизга нисбатан қўлланаётган божнинг тахминан ярмини оламиз. Демак, тарифлар тўлиқ симметрик бўлмайди. Албатта, мен уларни тўлиқ ўзаро тенглаштиришим мумкин эди, аммо бу кўплаб давлатлар учун жиддий синовга айланар эди. Биз бундай бўлишини хоҳламаймиз. Бу тўлиқ мутаносибликдан бўлмасди. Бу яхшилик билан амалга оширилаётган ўзаро чора», — дея Трамп сўзларини келтирмоқда Reuters.

Хитой учун у 34 фоизлик тариф жорий этди (аввалги икки марта 10 фоиздан оширилган божар қўшилса жами 54 фоизга етади), Европа Иттифоқи учун — 20 фоиз, Япония учун — 24 фоиз. Трамп бир неча ўнлаб давлатларни санаб ўтди, улар учун ставкалар кўп ҳолларда 10 фоиздан юқори бўлади. Масалан: Жанубий Корея — 25 фоиз, Швейцария — 31 фоиз, Тайван — 32 фоиз, Малайзия — 24 фоиз, Ҳиндистон — 26 фоиз, Индонезия — 32 фоиз, Вйетнам — 46 фоиз, Венесуэла — 15 фоиз. Умумий ҳисобда бундай давлатлар тахминан 60 тани ташкил этади.

Буюк Британия, Бразилия, Сингапур, Украина, Аргентина, БАА каби айрим давлатлар учун ставка 10 фоиз даражасида қолади.

Белгиланган асосий импорт божи 5 апрелдан кучга киради, юқори божлар эса 9 апрелдан амал қила бошлайди, дея хабар қилди Оқ уй. Канада ва Мексика, АҚШнинг яқин савдо ҳамкорлари сифатида, аввалдан жорий қилинган 25 фоизлик бож билан қолади. Уларга янги қоидалар асосида алоҳида ставкалар татбиқ этилмайди. Трамп биринчи президентлик муддатида тузган Шимолий Америка савдо шартномаси доирасидаги товарлар учун эса истиснолар сақланади.

Шунингдек, божлар Россия товарларига нисбатан ҳам татбиқ этилмайди. Буни Россия билан савдо айланмаси минимум даражада эканлиги билан тушунтирилган. Аммо АҚШ Россия товарлари, айниқса хомашё маҳсулотлари харидорларига қўшимча бож жорий этишга тайёрланмоқда.

Бундан ташқари, 3 апрелдан бошлаб барча импорт автомобиллар учун 25 фоизлик бож амалга кирди (бу ҳақда у аввалроқ эълон қилинган эди).

АҚШнинг собиқ молия вазири Лоуренс Саммерс Трампнинг божларини 1970-йиллардаги нефт шокига қиёслади. Ўша пайтдаги каби, бунинг оқибати иқтисодиётнинг ишлаб чиқариш салоҳияти пасайиши, инфляция ўсиши, ишсизлик кўпайиши ва инвестициялар камайиши бўлиши мумкин, деди ҳозирда Ҳарвард университети профессори Саммерс. «Бу жуда жиддий иқтисодий чора-тадбирлар», — деди у Bloomberg’га берган интервюсида, «улар ташқи муносабатлар ва миллий хавфсизлик учун ҳам оқибатларга эга бўлади».

АҚШ фонд бозори индекслари Трампнинг баёнотидан олдин оз миқдорда ўсиш билан ёпилган эди. Бироқ савдо урушининг кўлами маълум бўлганидан сўнг, S&P 500 индексининг фючерслари 2 фоизга, Nasdaq 100 эса деярли 3 фоизга пасайди. Барча автомобилсозлик компаниялари — Ford Motor, General Motors, Stellantis ва Tesla акциялари биржадан ташқари савдоларда минусга тушди. Технологик компаниялар ва истеъмол товарлари ишлаб чиқарувчилари акциялари ҳам тушиб кетди: Nike — 6 фоизга, Apple — 5 фоизга, Amazon — 4 фоизга арзонлашди.

Дастлабки 20 дақиқа ичида АҚШнинг фонд бозори 2 трлн доллардан айрилди.

Трампнинг иқтисодий масалалар бўйича маслаҳатчиси Питер Наварро (у аввалги президентлик муддатида ҳам импорт божлари ғоясини илгари сурган) якшанба куни мазкур божлар орқали АҚШ ҳар йили бюджетга 700 млрд доллар (100 млрд — автомобиллардан, 600 млрд — қолган барча товарлардан) йиғиш режалаштирилаётганини айтган эди.

Бу улкан миқдор, деб ёзади Bloomberg шарҳловчиси, Harvard Business Review’нинг собиқ муҳаррири ва «Рационал бозор ҳақидаги афсона» китобининг муаллифи Жастин Фокс. Бу ҳозирги АҚШ божхона даромадидан қарийб тўққиз баравар кўп ва жорий ЯИМнинг 2,4 фоизига тенг. Айни пайтда божхона тушумлари 1870-йиллар бошидан буён ҳеч қачон ЯИМнинг 2 фоизидан ошмаган (ўшанда ҳам бу қисқа муддатли кўтарилиш бўлган), мунтазам равишда эса 1820–1830-йиллардан буён бундай даража кузатилмаган. Трамп кўпинча 1897–1901-йилларда президент бўлган Уильям МакКинли жорий этган юқори божларга суянганини айтади, бироқ МакКинли даврида божлар ЯИМнинг атиги 1 фоизини ташкил этган.

Аслида, ҳозирги пайтда импорт улуши XIX аср ёки XX асрнинг биринчи ярмига нисбатан анча юқори. Аммо Трампнинг мақсади — уни камайтириш; агар бу амалга ошса, унчалик катта бож тушумига эришиш мумкин бўлмайди, дея таъкидлайди Фокс. Бундан ташқари, XIX асрда юқори божлар меъёрий ҳолат бўлган бўлса, XX ва XXI асрларда ундай эмас. «Тарифларни тўсатдан XIX аср даражасига ошириш улкан иқтисодий шокка айланади, оқибатларини эса башорат қилиб бўлмайди», — дейди Фокс.

Янги чоралар «биз тахмин қилганимиздан анча ёмонроқ бўлиб чиқди», — деди Питерсон халқаро иқтисодий институтининг катта илмий ҳамкори Мэри Лавли. Evercore ISI ҳисоб-китобларига кўра, энди ўртача вазнли бож ставкаси 29 фоизни ташкил этади. Бу 20 фоиздан ҳам юқори — айнан шундай даража АҚШ 1930 йилда протекционист сиёсат доирасида божларни кескин оширганидан кейин кузатилган эди. Иқтисодчиларнинг маълумотларига кўра, бундай чоралар вазиятни фақат оғирлаштирган ва мамлакатни Буюк депрессиядан чиқишини секинлаштирган.

Янги божлар АҚШда инфляцияни кучайтиради, иқтисодиётга қўшимча зарбани эса бошқа давлатларнинг жавоб чоралари беради, деб ҳисоблайди Pictet Asset Management бош стратеги Лука Паолини.

«Озодлик куни» деб аталган ушбу чоралар ортидан «жазо куни» келади. Агар давлатлар жавоб қайтармаса, улар заиф кўринади. Кенг кўламли божлар АҚШда рецессия эҳтимолини оширади», — деди у.