Ҳудудлар қишлоқ хўжалигида техник самарадорлик қай даражада?
ПМТИ Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги тармоғидаги техник самарадорликни баҳолашга қаратилган тадқиқот ўтказди. Унда тегишли йиллар давомида техник самарадорлиги паст ва аксинча юқори бўлган вилоятлар аниқланиб, паст кўрсаткичлиларига бошқа вилоят тажрибасини ўрганиш тавсия қилинган.
Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти (ПМТИ) Ўзбекистон ҳудудларининг қишлоқ хўжалиги тармоғидаги техник самарадорлиги кўрсаткичларини баҳолашга қаратилган тадқиқоти натижаларини Kommers.uz’га тақдим қилди.
Қайд этилишича, тадқиқотда DEA (Data Envelopment Analysis) модели асосида ишлаб чиқилган Färe-Primont индексидан фойдаланилган.
Тадқиқотда 2017-2019 йилларда Ўзбекистон ҳудудларида йирик шохли қорамол ва донли экинлар етиштиришнинг техник самарадорлиги кўриб чиқилган. Ишлаб чиқариш омиллари сифатида донли экинлар экиладиган ер майдони, ҳудудлардаги қишлоқ хўжалиги техникалари, соҳада иш билан банд аҳоли ва сарфланган органик ўғит ҳажми танлаб олинган.
Таҳлил натижаларига кўра омилларнинг ялпи унумдорлик кўрсаткичи (TFI) бўйича 2017 йилда Жиззах, Андижон, Бухоро вилоятлари, 2018 йилда Андижон Навоий, Бухоро вилоятлари, 2019 йилда Қашқадарё, Андижон, Бухоро вилоятлари етакчилик қилган.
Қорақалпоғистон 2017 йил рейтингида Қашқадарё вилоятидан кейинги ўринда (5-ўрин) бўлган. 2019 йилга келиб, 2 поғона пастга тушган (7-ўрин). Қорақалпоғистоннинг рейтингдаги ўрни бироз пасайишига қарамай, республикада унумдорлик бу даврда 15,2 фоизга ортган. Бу эса баъзи ҳудудларда унумдорликнинг ўсиш суръати янада юқорироқ бўлганидан далолат беради.
Хусусан, рейтингда 8-ўринда бўлган Самарқанд вилоятида унумдорлик 25,7 фоизга ортиб, Қорақалпоғистондан ўзиб кетган ва 6-ўринни эгаллаган. Таҳлил даврида энг секин ўсиш (6,1 фоиз) Сурхондарё вилоятида қайд этилган.
Бундан ташқари, натижалар ишлаб чиқариш кўлами катта баъзи ҳудудлар техник самарасиз бўлиши мумкинлигини кўрсатган. Масалан, Бухоро, Наманган, Сирдарё ва Хоразм вилоятларида иқтисодий ва техник самарадорлик кўрсаткичлари ўртасида мутаносиблик кузатилган бўлса, қолган ҳудудларда тафовутлар мавжуд. Бу эса мазкур ҳудудларда ишлаб чиқариш омилларидан етарли даражада оқилона фойдаланилмаётганини билдиради.
Қўшимча тарзда, DEA модели асосида 2019 йил учун олинган натижалар ҳамда ҳудудларнинг агро-иқлим шароитларидан келиб чиқиб, ПМТИ экспертлари томонидан намунавий ҳудудлар аниқланди. Жумладан, Наманган вилояти учун Фарғона, Қорақалпоғистон Республикаси учун Бухоро, Сирдарё вилояти учун Жиззах, Сурхондарё вилояти учун Хоразм, Самарқанд вилояти учун Навоий вилоятининг тажрибасини ўрганиш тавсия этилди.
Аввалроқ ПМТИ экспертлари Қиёсий устунлик нуқтаи назаридан инвестициялар учун энг жозибадор тармоқлар ҳақида маълумот берганди.
Шунингдек, институт экспертлари Ўзбекистон саноат экспортининг диверсификациясини баҳолаганди.
